Schilderstechnieken – schilderen met olieverf, reinigen, techniek en geschiedenis
In musea en particuliere collecties zie je soms schilderijen die nog tamelijk nieuw zijn, maar al wel gebarsten of afgebladderd. Dat komt doordat de meeste kunstacademies de laatste honderd jaar geen aandacht hebben besteed aan materiaal en techniek. Er bestaan wel boeken over schilderstechnieken en materialen, maar die zijn voornamelijk gebaseerd op verouderde standaardwerken.
Voor de specifieke behoeften van de kunstenaar, maar ook voor de inzichten van verzamelaars, restauratoren, conservatoren en serieuze amateurschilders, deed Chris Herenius twintig jaar lang onderzoek in het laboratorium van de Academie Minerva te Groningen. De resultaten vinden hun neerslag in dit nieuwe leerboek, “Het Kunstenaarsboek” geschreven door Diederik Kraaijpoel en Chris Herenius, waarin de laatste ontwikkelingen op verfgebied en schilderstechnieken zijn verwerkt. Ik heb het bij verschijning meteen aangeschaft en heb hier nooit spijt van gehad. Ik raadpleeg het regelmatig.
Al enige jaren werk ik met eigengemaakt medium, bestaande uit walnootolie en terpentijn (maar terpentine kan ook), zeer tot mijn tevredenheid. De tip kwam ik enige jaren geleden tegen op internet.
Mijn favoriete olieverf is Oudt Hollandse Scheveningen olieverf, tegenwoordig Old Holland Classic Oil Colours genaamd. De Oudt Hollandse, opgericht door vakkundige kunstenaars, bestaat al sinds 1664. In deze tijd werd ambachtelijke kennis gebundeld in gildes. In het schildersgilde gaf de meester les aan de gezel en maakte de leerling de verf voor de gezel en de meester. Werd de gezel bekwaam genoeg bevonden dan werd hij meester. De Oudt Hollandse is ontstaan uit zo n gilde. Nog steeds wordt deze hoogwaardige klassieke olieverf vervaardigd volgens de traditionele recepten.
De enige fabrikant die olieverf maakt op basis van walnotenolie is M. Graham & Co in de V.S. Niet verkrijgbaar in Nederland en voor zover ik weet ook niet in andere Europese landen.
Schilderstechnieken – schilderen met olieverf
Reinigen
Gebruik Walnootolie in plaats van terpentijn of reukloze terpentine.
Walnotenolie verwijdert kleur van het penseel, palet of handen net zo effectief als reukloze verfverdunners zonder gevaar voor de persoon of het milieu. Walnootolie is een natuurlijke plantaardige olie die niet verdampt, evenmin verwijdert het essentiële oliën van de huid of de haren van het penseel van de kunstenaar.
Om penselen schoon te maken tijdens het schilderen, neem twee kleine potjes (een “vuile” -een “schoon”) vul beide met een bodempje walnootolie om het verwijderen van verf uit het penseel te vergemakkelijken. Als het nodig is om uw penseel schoon te maken, neem het penseel met een doek, doop het in de eerste potje olie, wrijf krachtig om het even de verf te verwijderen, veeg de olie uit de penseel en dompel de penseel in de tweede pot om alle resterende kleur te verwijderen. Een laatste veeg met uw doek na om eventuele resten olie te verwijderen en klaar is kees
Aangezien notenolie langzaam drogend is, kan dezelfde methode worden gebruikt aan het einde van de dag. Als de penselen voor een week of langer niet worden gebruikt, wordt een laatste reiniging met milde zeep en water aanbevolen.
Techniek
De eenvoudigste manier om te schilderen zonder oplosmiddellen (mediums) is om direct, de verf te verdunnen met slechts een kleine hoeveelheid walnotenolie of Walnut Alkyd. Gebruik alleen de kleinste hoeveelheid die nodig is en breng de verf direct op het doek aan. Voor de beste houdbaarheid moet de verf dun worden aangebracht. Bij toepassing van meerdere kleurlagen, is het belangrijk dat een paar eenvoudige regels worden onthouden.
–Breng de verf dun aan… Als je de verf te dik opzet wordt het droogproces negatief beïnvloed (uiteindelijk bros). Dergelijke toepassingen zullen in het algemeen schroeien of barsten in de verf veroorzaken. Het is een goed idee om verf zodanig toe te passen dat de textuur van het doek of de drager niet verloren gaat.
–Vet over mager … dit is hetzelfde als flexibel over inflexibel. De eerste kleurlaag moet weinig of geen medium te hebben. Elke opeenvolgende laag moet iets meer olie of medium bevatten dan de onderliggende laag. Dit heeft weinig te doen met het oliegehalte van de verf, voeg eenvoudig iets meer medium toe aan elke kleurlaag.
–Dik over dun… Dikkere of zwaardere kleurlagen moeten worden aangebracht over dunnere kleurlagen. Vaak treedt scheurvorming op als dunne kleurlagen worden aangebracht over dikkere lagen -dit geldt met name voor de kleur wit, samengesteld met titaan of zink, als ze de onderliggende structuur vormen. (Titanium en Zink Wit doen alsof ze een hoog oliegehalte hebben en ze moeten zorgvuldig worden gebruikt in de onderliggende lagen. Ze zijn over het algemeen niet aanbevolen voor gebruik bij onderschildering tenzij zeer dun aangebracht op een poreuze grond en laat het dan grondig en hard drogen. Zinkwit is bijzonder kwetsbaar in dit opzicht.)
Opmerking: Glazuren aangebracht met aanzienlijke hoeveelheden medium in uitzonderlijk dunne lagen vormen een uitzondering op deze regel.
–Traag over snel … Traag drogende kleuren zoals Titanium White, Cadmium Red, enz. dienen te worden aangebracht over een sneller drogende kleuren zoals Gebrande omber om craqueleren te voorkomen. Daarnaast moet er voldoende tijd worden toegestaan om de onderliggende laag goed te laten drogen.
–Gebruik een voldoende poreuze grond met “grip” … Olieverven hechten door mechanische hechting. Dit vereist een grondlaag waar de olie in kan zinken en een onregelmatig oppervlak met houvast. Linnen of katoenen doek bereid met een eerste kwaliteit acryl gesso voldoet heel goed aan deze eisen. Vergeet niet dat gesso, zoals je kleur, moet dun worden opgebracht en hoe meer men de textuur van het geweven doek behoudt, hoe beter de hechting van de kleur zal zijn.
–Gebruik hetzelfde medium gedurende het schilderen … Dit zal helpen om problemen te voorkomen in de structuur van de verf die kunnen leiden tot scheurvorming door ongelijkmatig droogsnelheden.
Geschiedenis
Oplosmiddelen zijn veelvuldig gebruikt in kunstschildersmaterialen in de 19e eeuw. Het juiste gebruik van oplosmiddelen in combinatie van met oliën en harsen geproduceerde mediums hebben vaak technische beperkingen in het gebruik van olieverf in de schilderkunst overwonnen.
Echter oplosmiddelen zijn zeer giftig en, bij gebruik op grote schaal, zeer schadelijk voor het uiterlijk en de duurzaamheid van het werk. Bovendien blijkt dat artiesten van de Europese Renaissance geen oplosmiddelen om hun verf te verdunnen hebben gebruikt, maar bij voorkeur rechtstreeks verven (alla prima), zij gebruikten de olie waarin de kleur werd vermalen als hun medium … “als deze olie Walnoot of Lijnzaad is, dat is hun mediummeer is niet nodig voor zover de verf betreft, dan ze op te brengen met een penseel “Vasari over Technique”, Georgio Vasari, 1550 (verkrijgbaar bij Dover Boeken als een herdruk). De goede staat van de werken uit deze periode getuigt van de juistheid van deze aanpak.
Oplosmiddelen zijn noodzakelijk noch wenselijk bij het werken met olieverf. De olie waarin de kleur is gemalen met misschien de toevoeging van een sneldrogende oplosmiddelvrije alkydhars en een paar eenvoudige technieken maken het de kunstenaar mogelijk te schilderen met traditionele oliën geheel vrij van schadelijke oplosmiddelen.
Walnotenolie werkt perfect, gewoon proberen. Ik doe het in een klein afsluitbaar potje, dat is gemakkelijk bij je palet en ook om mee te nemen. Voor een mager medium terpentijn of terpentine toevoegen, al naar behoefte (vet over mager). Penselen reinig ik ook ermee en daarna nog met groene zeep of de speciale Da Vinci penselenzeep. Succes.
Ik had wel eens vernomen dat men walnotenolie gebruikte vroeger, ik wist niet dat ze er “geen” oplosmiddelen in deden. Ik had dit graag geweten, dan was ik doorgegaan met olieverf schilderen. Ik ging echter over tot Acrylverf, omdat ik gevoelig was voor de oplosmiddelen. Wellicht dat ik het toch weer probeer om het te doen zoals de renaissancekunstenaars op basis van walnotenolie en kleurstoffen.